Alfonso Chacón

storico, filologo e religioso spagnolo

Alfonso Chacón (in latino Alphonsus Ciacconius, italianizzato in Alfonso Ciacconio; Baeza, 1540 circa – Roma, 1599) è stato uno storico, filologo, religioso domenicano ed erudito spagnolo.

Alfonso Chacón

Biografia modifica

Nacque a Baeza, in Andalusia, verso il 1540. Entrò nell'ordine di domenicani e si dedicò all'insegnamento raggiungendo una grande reputazione. Fu inviato a Roma nel 1575 e fu nominato Patriarca titolare di Alessandria e penitenziere.

Compose molti lavori, in alcuni dei quali tuttavia sono date per vere tradizioni prive di attendibilità storica (per es., l'Historia ceu verissima a calumnijs multorum vindicata è intesa a confermare la storia della liberazione dell'anima di Traiano dall'inferno grazie alle preghiere di papa Gregorio I; in De signis sanctissimae crucis afferma che Sofronio Eusebio Girolamo rivestì la dignità di cardinale e che effettivamente una croce sarebbe apparsa a Costantino I e ai suoi soldati prima dello scontro con le truppe di Massenzio, ecc.).

Il suo principale lavoro è intitolato "Vita et res gestae Romanorum pontificum et cardinalium" che non fece in tempo tuttavia a terminare prima della morte; l'opera pertanto fu completata da un suo nipote e pubblicata nel 1601 in due volumi in folio[1]. A causa dei numerosi errori, ne fu affidata una revisione a Girolamo Aleandro il giovane, Francisco Cabrera Morales e Andrea Vittorelli, ai quali si unì successivamente Ferdinando Ughelli; l'edizione emendata apparve nel 1630[2].

 
Frontespizio del Vitae et res gestae pontificum romanorum pubblicato nel 1677.

L'opera fu inoltre continuata da altri ecclesiastici e offerta a Clemente IX in una edizione in quattro volumi in folio pubblicata da Agostino Oldoini nel 1677[3]. Chacón lasciò inoltre in manoscritto una "Biblioteca Universale degli Autori" che fu rinvenuta da François-Denis Camusat il quale la pubblicò a Parigi nel 1732 integrata con numerose note[4]; è un lavoro bibliografico abbastanza utile, ma assolutamente inadeguato alle promesse del titolo, anche perché si arresta alla lettera "E".

Possedeva una nutrita collezione di autoritratti di personalità del suo tempo. Tra questi, Autoritratto nello studio di Lavinia Fontana.

Opere modifica

  • Historia vtriusque belli Dacici a Traiano Caesare gesti, ex simulachris quae in columna eiusdem Romae visuntur collecta. Auctore f. Alfonso Ciacono Hispano, Cui accessit Historia ceu verissima a calumnijs multorum vindicata, eodem auctore, Romae : apud Franciscum Zanettum & Bartholomaeum Tosium socio, 1576
  • Historia ceu verissima a calumnijs multorum vindicata, quae refert M. Vlpii Traiani Augusti animam precibus diui Gregorii pontificis Romani a Tartareis cruciatibus ereptam. Quod D. Hieronymus Stridonensis S.R.E. presbyter fuerit cardinalis tractatus duo. Auctore F. Alfonso Ciacono hispano doctore theologo, instituti Praedicatorum, & rom. pontificis poenitentiario, Venetiis : apud Dominicum Nicolinum, 1583
  • De signis sanctissimae crucis, quae diuersis olim orbis regionibus, & nuper hoc anno 1591. in Gallia & Anglia diuinitus ostenta sunt, & eorum explicatione, tractatus, F. Alfonso Ciacone Biacensi auctore, Romae : apud Ascanium, & Hieronymum Donangelos, 1591
  • De martyrio ducentorum monachorum S. Petri a Cardegna ordinis S. Benedicti Hispaniarum Burgensis dioecesis commentarius F. Alfonsi Ciaconis Biacensis, Romae : typis Bartholomaei Bonfadini, 1594
  • Istoria del M.R.P. Fr. Alfonso Giaccone, nella quale si tratta esser vera la liberazion dell'anima di Traiano imperatore dalle pene dell'inferno, per le preghiere di S. Gregorio papa. Fatta volgare dal M.R.P. maestro don Francesco Pifferi, monaco camald, In Siena : nella stamperia del Bonetto, 1595
  • De ieiuniis et varia eorum apud antiquos obseruantia. Auctore f. Alfonso Ciacone Biacense ord. praed. doct. theologo, et paenitentiario apost. ad illustriss. et reuerendiss. D.D. Cynthium Aldobrandinum S.R.E. card. ampliss. et s.d.n. Clementis 8. nepotem, Romae : apud Stephanum Paulinum, 1599
  • Raccolta di varie deuotioni diuisa in quattro parti. Data in luce per Alfonso Ciaccone di Baeza, l'anno del giubileo 1600. Parte prima, In Roma : appresso Stefano Paolini, 1600

Note modifica

  1. ^ Vitae et gesta summorum pontificum a Christo Domino vsque ad Clementem VIII necnon S.R.E. cardinalium cum eurumdem insignibus. M. Alfonsi Ciaconii Biacensis Ordinis Praedicatorum, Romae : expensis Sebastiani de Franciscis Senensis : apud Stephanum Paulinum, 1601.
  2. ^ Vitae et res gestae pontificum Romanorum et s.r.e cardinalium ab initio nascentis Ecclesiae, vsque ad Vrbanum 8. pont. max. auctoribus m. Alphonso Ciaconio, Francisco Cabrera Morali, & Andrea Victorello. Alia plura Victorellus, et Ferdinandus Vghellus ex mss. praesertim monumentis addiderunt. Hieronymus Aleander I.C. & alij Ciaconianum opus recensuerunt, Romae : typis Vaticanis, 1630
  3. ^ Vitae, et res gestae pontificum Romanorum et S.R.E. cardinalium ab initio nascentis Ecclesiae vsque ad Clementem IX P.O.M. Alphonsi Ciaconii Ordinis Praedicatorum & aliorum opera descriptae: cum vberrimis notis. Ab Augustino Oldoino Societatis Iesu recognitae, & ad quatuor tomos ingenti vbique rerum accessione productae. Additis pontificum recentiorum imaginibus, & cardinalium insignibus, plurimisque aeneis figuris, cum indicibus locupletissimis. Tomus primus-quartus, Romae : cura, et sumptib. Philippi, et Ant. de Rubeis, 1677
  4. ^ Bibliotheca libros et scriptores ferme cunctos ab initio mundi ad annum 1583 ordine alphabetico complectens. Auctore & collectore F. Alfonso Ciaconio, primum in lucem prolata Parisiis 1729 studio & cum observationibus Francisci Dionysii Camusati vesuntini accesserunt nunc, opera Joannis Erhardi Kappii, eloquentiae in Academia Lipsiensi professoris, Amstelodami et Lipsiae : apud Joannem Casp. Arksteeum & Henricum Merkum, 1744

Bibliografia modifica

  • Alejandro Recio Veganzones, La "Historica descriptio Urbis Romae", obra manuscrita de Fr. Alonso Chacón O. P. (1530-1566), in Anthológica Annua, XVI (1968), pp. 44-102;
  • Alejandro Recio Veganzones, Los primeros diseños de sarcofagos cristianos de Roma y el nuevo "Repertorium" de los mismos, in Antonianum, XLIV (1969), pp. 485-511;
  • Alejandro Recio Veganzones, Alfonso Chacón, primer estudioso del mosaico cristiano de Roma y algunos diseños chaconianos poco conocidos, in Rivista di archeologia cristiana, LI (1974), pp. 295-329.
  • Gonzalo Argote de Molina, La nobleza del Andaluzia, Sevilla 1588, cc. 32v-33r, 254r, 273v, 276rv, 278rv;
  • Jacques-Auguste de Thou, Historiarum sui temporis..., V, Parisiis 1604, p. 866;
  • Girolamo Ghilini, Teatro d'huomini letterati, II, Venezia 1647, p. 12;
  • Antoine Teissier, Les eloges des hommes savans, II, Utrecht 1672, pp. 359-361;
  • Nicolás Antonio, Bibliotheca Hispana sive Hispanorum, II, Romae 1672, pp. 13 s.;
  • Louis Ellies Dupin, Bibliothèque des auteurs ecclésiastiques, XIV, Paris 1703, pp. 568-570;
  • Jacques Quétif, Jacques Échard, Scriptores Ordinis praedicatorum, II, Lutetiae Parisiorum 1721, pp. 344-346;
  • Jean Mabillon, Museum Italicum, I, Lutetiae Parisiorum 1724, p. 94;
  • Edmond Martène, Ursin Durand, Veterum scriptorum historicorum, dogmatorum, moralium amplissima collectio, III, Parisiis 1724, coll. 1311-1329;
  • Bullarium Ordinis Praedicatorum, VI, Romae 1733, pp. 199-202;
  • Jean-Pierre Niceron, Mémoires pour servir à l'histoire des hommes illustres, XXXIV, Paris 1736, pp. 171-180;
  • Antoine Touron, Histoire des hommes illustres de l'ordre de Saint Dominique, IV, Paris 1747-49, pp. 745-749;
  • Francesco Sacchini, De poenitentiariis minoribus apostolicis Basilicae Vaticanae, Romae 1873, p. 8;
  • Diego Ignacio de Gongora, Historia del Colegio Mayor de Sto. Tomás de Sevilla, II, Sevilla 1890, pp. 107-109;
  • Andreas Frühwirth, Acta capitulorum generalium Ordinis praedicatorum, Romae 1907, V, p. 107; VI, p. 55;
  • Giovanni Mercati, La data della morte del P. Ciaconio, in Studi romani, II (1914), pp. 354-356;
  • Luciano Serrano, Archivo de la embajada de España cerca de la Santa Sede, I, Roma 1915, p. 122;
  • A. Videma, Un inmortal baezano, Alfonso Chacón, in Don Lope de Sosa, IV (1918), 16, pp. 21-25;
  • Eduard Toda i Güell, Bibliografia Espanyola d'Italia, I, Escornalbou 1927, pp. 392-394;
  • Alberto Zucchi, Roma domenicana, note historiche, IV, Firenze 1938, pp. 66 s., 103, 130, 195-199.
  • Giusto Lipsio, Epistolae, III, Antverpiae 1601, pp. 5 s.;
  • Domenico Magri, Latini Latinii Viterbiensis epistolae, II, Viterbii 1667, pp. 194 s.;
  • Jean L'Heureux Macarius, Hagioglypta sive picturae et sculpturae sacrae antiquiores, a cura di Raffaele Garrucci, Parisiis 1856, p. 1-4;
  • Antonio Bosio, Roma sotterranea, Roma 1632, pp. 512 s.;
  • Giovanni Giustino Ciampini, Vetera monumenta, in quibus praecipue musiva opera... illustrantur, Romae 1691, I, p. 271; II, pp. 118, 140;
  • Raffaele Fabretti, Iscriptionum antiq. quae in aedibus paternisasservantur explicatio et addit., Romae 1702, pp. 162 s.;
  • Giovanni Battista de Rossi, La Roma sotterranea cristiana..., I, Roma 1857, pp. 14-26;
  • Giovanni Battista de Rossi, L'autografo del Ciacconio, in Bullettino di archeologia cristiana, II (1864), p. 88;
  • Louis Duchesne, Le "Liber Pontificalis"..., Paris 1955-1957, I, p. 126 n. 4; II, pp. 451-457, 466, 478 n. 1;
  • Pellegrino Tonini, La Roma sotterranea cristiana descritta e illustr. dal comm. G. B. De Rossi, in Archivio storico italiano, s. 4, II (1879), pp. 35-62, 216-250;
  • Joseph Wilpert, Die Katakombengemälde undihre alten Copien, Freiburg 1891, pp. 4-45, tavv. I-XX;
  • Antonio Valeri, Cenni biografici di Antonio Bosio con documenti inediti, Roma 1900, pp. 21-30;
  • Rodolfo Amedeo Lanciani, Storia degli scavi di Roma e notizie intorno alle collezioni romane di antichità, IV, Roma 1912, pp. 85 s., 197, 206, 211;
  • Christian Hülsen, Le chiese di Roma nel Medioevo. Cataloghi ed appunti, Firenze 1927, pp. 106-114, 527-543;
  • Enrico Josi, Le pitture rinvenute nel cimitero de Giordani, in Rivista di archeologia cristiana, V (1928), pp. 167-227;
  • Ludwig von Pastor, Storia dei papi, Roma 1925-29, IX, p. 194; XI, pp. 645, 685, 701;
  • Pio Paschini, Letterati ed Indice nella Controriforma, in Archivio della Regia Deputazione di storia patria, LXI (1936), pp. 37-62;
  • Carlo Cecchelli, Il cenacolo filippino e l'archeologia cristiana, in Quaderni di studi romani, 1938, pp. 1-26;
  • Elías Tormo y Monzó, El padre Alfonso Chacón el indiscutible iniciador de la arquelogia de la arte cristiana, in Boletín de la Real Academia de la Historia, CXI (1942), pp. 151-199;
  • Giuseppe Ferretto, Note storico-bibliografiche di archeologia cristiana, Città del Vaticano 1942, pp. 104-119;
  • Henri Leclercq, Copies des peintures des catacombes, in Dictionnaire d'archeologie chrétienne et de liturgie, III, 2, Paris 1948, coll. 2801-2819;
  • Antonio Ferrua, Il cardinal Federico Borromeo e le pitture delle catacombe, in La Civiltà Cattolica, CXIII (1962), pp. 244-250;
  • Carlo Marcora, Il cardinal Federico Borromeo e l'archeologia cristiana, in Mélanges Eugène Tisserant, V, Città del Vaticano 1964, pp. 115-154;
  • Giovanni Previtali, La fortuna dei primitivi..., Torino 1964, pp. 23, 30, 33 s., 47;
  • Elisa Ruiz, Los años romanos de P. Chacón..., in Cuadernos de Filología Clásica (Madrid), X (1976), pp. 189-247.
  • John Aikin, Mr. Nicholson et al., General biography: or, Lives, critical and historical, of the most eminent persons of all ages, countries, conditions, and professions, arranged according to alphabetical order, Volume 2, London : Printed for G. G. and J. Robinson, 1801, p. 696 (on-line)

Altri progetti modifica

Collegamenti esterni modifica

Controllo di autoritàVIAF (EN7525652 · ISNI (EN0000 0001 0854 9506 · SBN SBLV226887 · BAV 495/6875 · CERL cnp01360469 · ULAN (EN500315680 · LCCN (ENn88631604 · GND (DE100083056 · BNE (ESXX885822 (data) · BNF (FRcb13164645k (data) · J9U (ENHE987007279423805171 · WorldCat Identities (ENlccn-n88631604