Certamen poeticum Hoeufftianum

premio letterario per poesia in lingua latina

Il Certamen poeticum Hoeufftianum (o Certamen Hoeufftianum) è stato il più prestigioso premio letterario di poesia in lingua latina nel periodo compreso fra il 1844 e il 1978.

Storia modifica

Fondato dal giurista olandese e poeta in latino Jacob Hendrik Hoeufft (1756-1843), il premio veniva assegnato una volta l'anno ad Amsterdam da una giuria i cui membri (iudicatores) erano scelti dalla "Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen" ("Accademia Reale delle Arti e delle Scienze dei Paesi Bassi").

I componimenti poetici dei candidati dovevano essere inviati anonimi e accompagnati da un motto. Il primo premio consisteva in una medaglia d'oro da 250 grammi, per il primo classificato, più la pubblicazione dell'opera a spese dell'Accademia. Le composizioni che, pur non avendo conseguito il primo premio, venivano giudicate dalla giuria degne di grande lode (magnae laudis) potevano essere anch'esse pubblicate a spese dell'Accademia, previo consenso dell'autore.

Il primo poeta a riportare una vittoria fu il calabrese Diego Vitrioli premiato nel 1845 con un poemetto sulla pesca del pesce spada[1]; Vitrioli ebbe Giovanni Pascoli come biografo[2] Il più noto fra i poeti premiati è senz'altro Giovanni Pascoli, il quale vinse il primo premio tredici volte mentre si ritiene abbia vinto la gran lode altre quindici volte ma, verosimilmente irritato per la sconfitta, in nove occasioni non volle rivelare il proprio nome, impedendo così la pubblicazione delle sue opere. Pascoli, a sua volta, era stato allievo a Urbino del padre scolopio Giuseppe Giacoletti, anch'egli premiato ad Amsterdam nel 1863 con un poema sulle locomotive a vapore[3]. Fra gli altri poeti premiati si ricordano gli italiani Giuseppe Albini[4], Fernando Maria Brignoli (1901-1970), Luigi Galante[5], Alfonso Maria Casoli, Teodoro Ciresola, Domenico Migliazza, Vittorio Genovesi, Giuseppe Morabito[6], Carlo Luigi Morichini, Matteo Paolillo, Olindo Pasqualetti, Michelangelo Petruzziello, Francesco Sofia Alessio e Fernando Bandini, lo svizzero Peter Esseiva e il tedesco Hermann Weller il quale vinse il primo premio tredici volte. Nel 1938 Weller venne premiato per Y, un poemetto in cui attaccava la politica razziale dei nazisti[7].

Il premio fu soppresso nel 1978 per mancanza di fondi.

Premi modifica

Elenco dei poeti e dei carmi premiati con la medaglia d'oro o con la gran lode[8]

Anno medaglia d'oro magna laus
1845 Diego Vitrioli, Xiphias nullus
1856 nullus Ioannes van Leeuwen, Lycidas ecloga et Musae invocatio
1857 nullus Ioannes van Leeuwen, Octaviae querela
1863 Giuseppe Giacoletti, De lebetis materie et forma eiusque tutela in machinis vaporis vi agentibus nullus
1864 Ioannes van Leeuwen, Senis vota pro patria Ioannes van Leeuwen, In funere Lycisci; Callisthenis Rophoeaticus, Fragà
1868 Albert Heinrich Arnold Ekker, Exeunte Octobri. Ad filiolum nullus
1870 Peter Esseiva, Urania nullus
1872 Peter Esseiva, Ad iuvenem satira nullus
1873 Peter Esseiva, Gaudia domestica nullus
1874 Peter Esseiva, Musa nullus
1875 Peter Esseiva, Ad procum satira Francesco Tranquillino Moltedo, Reditus in patriam
1876 Francesco Pavesi, Hollandia nullus
1877 Peter Esseiva, Pastor bonus Francesco Pavesi, Fasti Insubrici; Vito Vaccaro, Thomas Aquinas; Pietro Rosati, Ornithogonia
1878 Francesco Pavesi, De Insubrum agricolarum in transatlanticas regiones demigratione Peter Esseiva, Pulices; Pietro Rosati, Fucinus lacus
1879 Peter Esseiva, Virginis maturioris querelae Ioannes van Leeuwen, Homo-simia
1880 Peter Esseiva, In mulieres emancipatas Francesco Pavesi, Ad Eugeniam Augustam in funere filii
1881 Ioannes van Leeuwen, Ad Bacchum Francesco Pavesi, Carmen; Pietro Rosati, Tannereis
1882 Peter Esseiva, Tobiae iunioris peregrinatio Ioannes van Leeuwen, Ad veteres commilitones; Giuseppe Albini, Sponsa nautae
1884 Peter Esseiva, Juditha Ioannes van Leeuwen, Adolescentis meditatio
1885 Ioannes van Leeuwen, Venite ad me Giuseppe Albini, Ad Vergilium; Armand Gasté, Alaricus ingreditur Romam victumque orbem ulciscitur
1886 Peter Esseiva, Judas Machabaeus Ioannes van Leeuwen, Nupta ad amicam
1887 Ioannes van Leeuwen, Matris querela Peter Esseiva, Esther
1888 Peter Esseiva, Susanna Ioannes van Leeuwen, Me puero; Giuseppe Albini, Ad urbem Bononiam
1889 nullus Andrea Sterza, Adam et Christus; Peter Esseiva, Epistola ad Abraham
1890 Rudolphus van Oppenraay, Amor nullus
1891 nullus Andrea Sterza, Maria virgo in monte Calvariae
1892 Giovanni Pascoli, Veianius nullus
1893 Antonio Giovannini, Inventa et mores August Fabricius, Lanisaponias; Pietro Rosati, Puerilia; Andrea Sterza, Septem fratres Machabaei
1894 Giovanni Pascoli, Phidyle Andrea Sterza, Poeta a musis Christianis edoctus; Raffaele Carrozzari, Horatia a fratre interfecta; Giovanni Pascoli, Laureolus; Pietro Rosati, Siderhodophylax
1895 Giovanni Pascoli, Myrmedon Pietro Rosati, Ad Ferdinandum Lessepsum; Raffaele Carrozzari, Lycoris
1896 Giovanni Pascoli, Cena in Caudiano Nervae Pietro Rosati, Podothaumaturgia; Giovanni Pascoli, Castanea
1897 Giovanni Pascoli, Reditus Augusti Jacobus Johannes Hartman, Matris natalicia; Giovanni Pascoli, Jugurtha; Alessandro Zappata, De anguillarum Comaclensium piscatione; Pietro Rosati, In mulieres litteratas
1898 Jacobus Johannes Hartman, Laus Mitiae Giovanni Pascoli, Catullocalvos; Joannes van der Vliet, Epistula Flori; Jacobus Johannes Hartman, Christus servator; Alessandro Zappata, Ophis et Alcon
1899 Jacobus Johannes Hartman, Pater ad filium Raffaele Carrozzari, Leo gladiator; Pietro Rosati, Myceteis; Alessandro Zappata, Nox Novembris; Alessandro Muccioli, Clytie
1900 Giovanni Pascoli, Sosii fratres bibliopolae Jacobus Johannes Hartman, Sancti Nicolai feriae; Ludovico Graziani, Bicyclula; Alessandro Zappata, De venatione fulicarum; Raffaele Carrozzari, Acte; Pietro Rosati, Pax; Alfredo Bartoli, Extremum votum; Francis Xavier Reuss, In hodernum Progressum
1901 Pieter Helbert Damsté, Patria rura Alessandro Zappata, Bucentaurus; Luigi Sirletti, De hodiernis Romanis bacchanalibus, Joannes van der Vliet, Marcus filius ad Ciceronem patrem; Alfredo Bartoli, Autumnales feriae
1902 Giovanni Pascoli, Centurio Ludovico Graziani, In re cyclistica Satan; Alberto Salvagni, Vulcanus; Alessandro Zappata, Telemachus et Eucharis; Francis Xavier Reuss, Rus Albanum; Pieter Helbert Damsté, Hymenaea
1903 Pieter Helbert Damsté, Feriae aestivae Luigi Sirletti, De excidio urbis S. Petri; Adhémar d'Alès, Juvenilia
1904 Giovanni Pascoli, Paedagogium Jacobus Johannes Hartman, Cornelius Gallus Parthenio; Pieter Helbert Damsté, Duo signa; Pietro Rosati, De telegrapho acrocodilo; Francis Xavier Reuss, Ad Franciam
1905 Giovanni Pascoli, Fanum Apollinis Jacobus Johannes Hartman, Tullius Propertio, Metus inanis, et Protesilaus; Angelo Sommariva, Aucupium; Pietro Rosati, Krügereis; Pieter Helbert Damsté, Codex
1906 Luigi Galante, Licinus Tonsor Francis Xavier Reuss, Hirundo Alsatina; Pietro Rosati, Ludimagister invita Minerva
1907 Giovanni Pascoli, Rufius Crispinus Giovanni Pascoli, Ultima linea; Francis Xavier Reuss, Excidium Correrianum; Pietro Rosati, Rusticatio; Edoardo San Giovanni, Ancilla; Francesco Sofia Alessio, Duo magi; Alessandro Zappata, Lampadephoria
1908 Alfonso Maria Casoli, Ad conventum Hagensem de publica pace Francis Xavier Reuss, Claudia vestalis; Pietro Rosati, Vita urbana; Alessandro Zappata, Soterichus; Francesco Sofia Alessio, Vis electrica
1909 nullus Giovanni Pascoli, Ecloga XI sive ovis peculiaris; Alfonso Maria Casoli, De regicidio Ulyssiponensi; Gennaro Aspreno Rocco, Aeronavis; Adhémar d'Alès, Puellae Aurelianensi; Francis Xavier Reuss, Diluvium; Alessandro Zappata, Multum demissus homo; Francesco Tranquillino Moltedo, Amico monita
1910 Giovanni Pascoli, Pomponia Graecina Edoardo San Giovanni, Oasis; Alessandro Zappata, Cervisia; Vincenzo Ussani, Ecloga Zanclaea; Alfonso Maria Casoli, De agrorum cultura fovenda ad Italis; Iosephus Giannuzzi, De Siciliae et Calabriae excidio carmen; Antonio Faverzani, Comoedia
1911 Giovanni Pascoli, Fanum Vacunae Francesco Sofia Alessio, Petronius; Camillo Morelli, Pascua montium; Adhémar d'Alès, Avia; Giuseppe Albini, Ravenna
1912 Giovanni Pascoli, Thallusa Pieter Helbert Damsté, Solatiolum; Pietro Rosati, Venator; Antonio Faverzani, Lydia; Raffaele Carrozzari, Eunus; Alfredo Bartoli, Villa Syronis; Francesco Sofia Alessio, Plotinus; Francis Xavier Reuss, Strages infantium Bethlehemitarum; Fr. Jo. Maria Joseph, Tupac Amaru; Giovanni Caldana, Ad Rhenum fluvium
1913 Raffaele Carrozzari, Amaryllis Pietro Rosati, In funere Johannis Pascoli; Adolfo Gandiglio, Alumnus Vergilii; Heinrich Padberg, Titanicae interitus; Pieter Helbert Damsté, Alma quies; Francesco Sofia Alessio, Duo insontes; Giuseppe Albini, Aeriae voces; Antonio Giovannini, Vox patriae
1914 nullus Alfredo Bartoli, Dies Neptuni festus; Camillo Morelli, Inquilinus urbis; Alessandro Zappata, Canternus lacus; Pietro Rasi, Divinum rus; Giovanni Caldana, Divi Titi arci; Antonio Faverzani, Cyme; Francesco Sofia Alessio, Vitus; Pietro Rosati, Rus-urbs; Carlo Vignoli, Gabriel
1915 Francis Xavier Reuss, Mnemosynon Camillo Morelli, Pueri ludentes; Luigi Galante, Planasia; Alfredo Augias, De margaritis; Alessandro Zappata, Superstes sibi; Giovanni Caldana, Aquileia; Antonio Faverzani, Satelles; Alfonso Maria Casoli, Pacis augurium; Alfredo Bartoli, Sophronia; Pietro Rosati, Anticato
1916 Antonio Faverzani, Aviae lychnus Francesco Tranquillino Moltedo, Civi monita; Francesco Sofia Alessio, Vita rustica; Francis Xavier Reuss, Pacis in bello ministri; Carlo Vignoli, Tumulus vacuus
1917 Francesco Sofia Alessio, Sepulcrum Ioannis Pascoli Alfredo Bartoli, Dies anno redeunte festus et Nox natalicia; Alfonso Maria Casoli, Ignorati luctus; Francis Xavier Reuss, Vivax patriae memoria; Alfredo Augias, De arundine saccharigena; Raffaele Carrozzari, Caecilia et Ultimi Vergilii dies; Giovanni Caldana, Harlemi campus; Francesco Sofia Alessio, Reliquiae; Domenico Migliazza, Fanum Iovis
1918 nullus Herman Roehl, Epistula novi mariti; Francis Xavier Reuss, Pax; Luigi Galante, Flavi ludus; Alessandro Zappata, Bruttius; Antonio Faverzani, Antigone; Hermann Weller, Psittacus et passer
1919 Giuseppe Albini, Vercingetorix Francesco Sofia Alessio, Pax natalicia; Antonio Faverzani, Lygdus ad matrem; Francis Xavier Reuss, Epistola senis ad iuvenem
1920 Francesco Sofia Alessio, Ultimi Tibulli dies Hermann Weller, Somnus hibernus; Adolfo Buti, Amadei V laudes; Alfredo Bartoli, Maternus amor; Alessandro Zappata, Pus vaccinum
1921 Francesco Sofia Alessio, Asterie Carlo Bianchini, Davi reditus ad inferos; Alfredo Bartoli, Epistola Flori ad Horatium; Alessandro Zappata, Arminius; Alfonso Maria Casoli, Telemachus; Hermann Weller, Regnum paupertatis
1922 Hermann Weller, Hegesias Alessandro Zappata, Magnus Pan; Francesco Sofia Alessio, Vergilius agello expulsus; Alfonso Maria Casoli, Ecloga novissima; Ercole de Lorenzi, De velivolo curru
1923 Hermann Weller, Europa Francesco Sofia Alessio, Spes Vergiliana; Alfonso Maria Casoli, Vergilius et Maecenas; Émile Lacourt, Ad Vergilii sepulcrum, Vincenzo Polidori, Gallus et Lycoris
1924 Hermann Weller, Daedalus et Elpenor Francesco Sofia Alessio, Pauperrimus bonorum; Carlo Vignoli, Ad cunabula; Alessandro Zappata, Guaschi montis templum
1925 Hermann Weller, Natale solum Alessandro Zappata, Sirmio; Francis Xavier Reuss, Ethnicum fanum in tempum Christianum conversum
1926 Hermann Weller, Venus et Mars Domenico Migliazza, Deliciae ruris; Giovanni Caldana, Harundo bellica
1927 Hermann Weller, Vestalis Adolfo Gandiglio, Prope Galaesum; Adhémar d'Alès, Arvernus
1928 Alessandro Zappata, Mater Iesu et mater Iudae Hermann Weller, Lucius; Giovanni Mazza, Quattuor anni tempora; Giovanni Napoleone, Carmen lustrale
1929 nullus Hermann Weller, Ad astra; Alfredo Bartoli, Res multum dissonae verbis
1930 Hermann Weller, Homines primi Giovanni Mazza, Italia renata et Fabularum liber primus; Henri Veldhuis, Sion
1931 nullus Giovanni Mazza, Ver lacrumosum; Francesco Sofia Alessio, Ultimi Ovidii dies; Hermann Weller, Fabius et Cornelia
1932 nullus Lodovico Niccolini, Ruris desiderium; Luis Lucesole, Eucharisticon
1933 Anacleto Trazzi, Rurus facies vespere Giovanni Mazza, Caelestia; Lodovico Niccolini, Pietas; Ioannes Baptista Pighi, Epistula ad Murrium Reatinum
1934 nullus Hermann Weller, Prometheus
1935 Hermann Weller, Disceptatio amantium Vittorio Genovesi, Roma caput mundi
1936 Vittorio Genovesi, Hyle Giuseppe Favaro, Mors laniata; Francesco Sofia Alessio, Feriae montanae
1937 nullus Vincenzo Polidori, Prope sacellum Johannis Pascoli; Hermann Weller, Videmus ... in aenigmate; Alfredo Bartoli, Dulce solum et Primus Horatii magister; Vittorio Genovesi, Satanas
1938 Hermann Weller, Y Hermann Weller, Ara Pacis; Vittorio Genovesi, Communia vitae et Vere novo
1939 nullus Vittorio Genovesi, Animi certamen; Giuseppe Morabito, Mysteria rerum
1940 Hermann Weller, Juventus renovata Giuseppe Morabito, De Latinis musis excolendis sermo et Solitudo
1941 Hermann Weller, Templum divini spiritus nullus
1942 Hermann Weller, Dismas nullus
1943 Vittorio Genovesi, Taedium vitae Hermann Weller, Peregrina
1944 nullus nullus
1945 nullus nullus
1946 nullus Alfredo Bartoli, De hodierna poesi sermo; Hermann Weller, Campana solemnis
1947 Vittorio Genovesi, Patrius amor Giuseppe Morabito, Somnium Catulli et Mater; Vittorio Genovesi, Verbum et Nuntiorum publicorum glutinator; Acasto Bresciani, Vindemia
1948 nullus Teodoro Ciresola, Novum aevum; Giuseppe Morabito, Dulces fabulae
1949 nullus Vincenzo Polidori, Pugiles; Giuseppe Morabito, Iter Syracusas
1950 Nello Martinelli, Valentinianus II Alfredo Bartoli, Filius ad matrem reversus; Teodoro Ciresola, Frater Catulli; Giuseppe Morabito, Matris somnia
1951 Giovanni Battista Pighi, Rudens resartus Nello Martinelli, Drusus III
1952 Giovanni Battista Pigato, Nox Pompeiana Giuseppe Morabito, Post Forum Appi
1953 nullus Orazio Camaiori, Flos succisus, Nello Martinelli, Carmen et error, Giovanni Battista Pigato, Ludi
1954 Giuseppe Morabito, Pericula Giuseppe Morabito, Prope Amananum; Giacomo Porcelli, Zuri; Giovanni Battista Pigato, Epistola ad discipulum
1955 Domenico Migliazza, Syrus Vittorio Genovesi, Talitha; Giacomo Porcelli, Grammaticus et discipuli; Giovanni Battista Pigato, Lapurdum
1956 nullus Giacomo Porcelli, De vita et moribus ericii; Giovanni Battista Pigato, Lucretius; Michelangelo Petruzziello, Vetus pistrinum
1957 Fernando Maria Brignoli, Smaragdus Giacomo Porcelli, Decipit frons prima multos; Olindo Pasqualetti, Nova de re rustica inventa; Giuseppe Morabito, '

Minois aemulus

1958 nullus Olindo Pasqualetti, Pellicientis lunae dolus; Fernando Maria Brignoli, Homullus; Giovanni Ambrosi, Iter peractum; Giacomo Porcelli, Castaneas, castaneas tostas
1959 Fernando Maria Brignoli, Emeriti Matteo Paolillo, Portus; Giovanni Battista Pigato, Pax in bello
1960 Fernando Maria Brignoli, Certamina Matteo Paolillo, Atta Navalis; Ioannes Baptista Pighi, Ecloga XII sive ovis perdita; Stefano Rauzi, Fluminis symphonia
1961 nullus Harry C. Schnur, Iter ad septentriones; Giuseppe Morabito, Ultimus Laërtae dies; Michelangelo Petruzziello, Cicada
1962 Teodoro Ciresola, Lapsus Matteo Paolillo, Manes; Mieczysław Brożek, De fossoris fortuna; Fernando Maria Brignoli, Cometes
1963 Fernando Maria Brignoli, Comes maior Harry C. Schnur, In stultitiam satura; Matteo Paolillo, Turba; Giuseppe Zappa, Vis et amor
1964 nullus Matteo Paolillo, Successus textor; Teodoro Ciresola, Tres tabernae; Fernando Maria Brignoli, Hortus amorum
1965 Teodoro Ciresola, Ioannis XXIII somnium Fernando Bandini, Sacrum hiemale carmen; Fernando Maria Brignoli, Triclinium
1966 Giuseppe Morabito, Aetates duae Fernando Maria Brignoli, Paros et Archangelus
1967 Fernando Maria Brignoli, Rudus album Fernando Maria Brignoli, Aegrotus puer
1968 Fernando Maria Brignoli, Tertulla Teodoro Ciresola, Urbinas peregrinatio; Giuseppe Morabito, Sublacensia
1969 nullus Fernando Maria Brignoli, Fons pacis; Teodoro Ciresola, Nova aetas; Giuseppe Morabito, Ad astronautas Americanos; Harry C. Schnur, Iuvenalis saturae XVI fragmentum repertum
1970 nullus Fernando Maria Brignoli, Iurgium; Jan Novák, Furens tympanotriba; Giuseppe Morabito, Discipuli querela; Teodoro Ciresola, Ostoria Chelidon
1971 nullus Teodoro Ciresola, In captivitate Petri
1972 nullus Giuseppe Morabito, Apella ad Flaccum
1973 Teodoro Ciresola, Vetus discipulus Dante Salvo, Dicitur mare mori
1974 nullus Olindo Pasqualetti, Excubans poetae morienti feles; Guido Donini, Aiacis laudes; Teodoro Ciresola, Sacrum Graeci praesaepium; Giuseppe Morabito, Vergili reditus
1975 nullus Teodoro Ciresola, Pusillus grex
1976 nullus Teodoro Ciresola, Van Gogh
1977 nullus Fernando Bandini, Niveus nimbus; Teodoro Ciresola, Sub solis ortum; Olindo Pasqualetti, Circus equestris
1978 nullus Erminio Paoletta, Omnia vincit amor; Teodoro Ciresola, Panis; Giuseppe Morabito, Vernum iter; Olindo Pasqualetti, I. H. Hoeufft, poeseos Latinae patronus

Note modifica

  1. ^ Didaci Vitriolii, Xiphyas, Amstelodami: Mullerum, 1845
  2. ^ Giovanni Pascoli: "Un poeta di lingua morta" (Pensieri e discorsi - 1914)
  3. ^ Giuseppe Giacoletti, De lebetis materie et forma eiusque tutela in machinis vaporis vi agentibus carmen didascalicum, Amstelodami: C. G. Van Der Post, 1863
  4. ^ Nicola Terzaghi, «ALBINI, Giuseppe». In: Dizionario Biografico degli Italiani, Vol. II, Roma: Istituto della Enciclopedia italiana, 1960 (on-line)
  5. ^ Luigi Galante ottenne il primo premio nel 1906, con "Licinus tonsor"; quindi fu premiato "magna cum laude" nel 1915 con "Planasia" e di nuovo nel 1918 con "Flavi ludus". Cfr. Luigi Alfonsi, La poesia latina di L. Galante, in Luigi Galante, "Flavi ludus", Bari 1969, p. 9 sgg., p. 43-44 (profilo a cura di A. Cajati). Nato a Sesto Fiorentino nel 1877, dopo aver studiato alla Scuola normale superiore di Pisa, Luigi Galante insegnò per alcuni anni latino e greco al Liceo classico Cavour e al Liceo classico Vincenzo Gioberti di Torino, e poi fu Preside del liceo classico di Vercelli. Tra i figli Alessandro Galante Garrone e Carlo Galante Garrone.
  6. ^ Giuseppe Morabito, Pericula, Prope amenanum, Amstelodami: Academia regia disciplinarum nederlandica, 1954
  7. ^ Y, Ara Pacis Hermanni Weller. Communia vitae, Vere novo Victorii Genovesi, Amstelodami: Academia regia disciplinarum nederlandica, 1938.
  8. ^ Vito R. Giustiniani, Op. cit., pp. 99-108

Bibliografia modifica

  • Jan Hendrik Waszink, «De poesia neolatina Batavorum deque certamine poetico Hoeufftiano». In: Institutum Romanis studiis Provehendis (a cura di), Acta omnium gentium ac nationum conventus Latinis litteris linguaeque fovendis a die XIV ad diem XVIII mensis Aprilis a. MDCCCCLXVI Romae habiti, Romae: in aedibus Caroli Colombo, 1968, pp. 281- 290 (Google libri).
  • Vito R. Giustiniani, Neulateinische Dichtung in Italien 1850–1950, Tübingen: Niemeyer (= Beihefte zur Zeitschrift für romanische Philologie, 173), p. 99–108, 1979.
  • Dirk Sacré, «"Et Batavi sudamus adhuc sudore Latino?" Het Certamen Hoeufftianum». In: Hermeneus 65(2), 1993, pp. 120-124.
  • Jozef IJsewijn e Dirk Sacré, «Companion to Neo-Latin Studies, part 2». Lovanii: Supplementa Humanistica Lovaniensia, 14, 1998.
  Portale Letteratura: accedi alle voci di Wikipedia che trattano di letteratura