Gens Artoria

gens romana

La gens Artoria era una gens romana del rango equestre. Un numero cospicuo di membri è conosciuto attraverso le fonti epigrafiche e scritte. Durante gli ultimi anni dell'Impero alcuni di loro entrarono a far parte del rango senatorio.

Trascrizione del 1887 della iscrizione sul sarcofago di Lucio Artorio Casto a Podstrana[1].

Origini

modifica

Negli anni sono state proposte diverse origini linguistiche per il gentilizio Artorius. Schulze, Herbig e Salomies suggeriscono che l’origine del nomen venga dall'etrusco Arnthur ma la latinizzazione in Artor è alquanto forzata.[2][3][4] Altri studiosi hanno proposto un'origine messapica identificando il gentilizio nel nome Artorres[5], un gentilizio dello stesso tipo di Platorres e Taotorres che trovano corrispondenze nei gentilizi romani.[6] Altri invece hanno suggerito una derivazione del nome gallese “Arthur” dal gentilizio "Artorius".

Praenomina

modifica

I principali prenomi degli Artorii erano Lucio, Caio, Marco e Quinto, quattro dei nomi più comuni in tutta la storia romana. I prenomi meno usati degli Artorii includeva Gneo, Sesto e Tito, e ci sono alcuni esempi di altri nomi.

Rami e cognomina

modifica

Gli Artorii non sembrano essere stati divisi in famiglie distinte, ma alcuni di essi usavano cognomi comuni, come Secundus, che di solito indicava il figlio più giovane.

Membri illustri

modifica

Equestri e Senatori

modifica

Liberti

modifica
  • Marcus Artorius Primus, datato 55 a.C., Pompei, liberto e architetto del teatro grande a Pompei.[43][44]
  • Marcus Artorius Philero, Pompei, liberto la cui tomba si trova vicino l'Anfiteatro e la tomba di Lollia Chelidon presso Porta Nolana.[45]
  1. ^ Jackson, pp. 166-7.
  2. ^ Schulze, p. 338.
  3. ^ Herbig, p. 98.
  4. ^ Salomies, p. 68.
  5. ^ Santoro, pp. 271-293.
  6. ^ Faggiani, p. 102.
  7. ^ CIL XIV, 03100.
  8. ^ Quadrigarius, VI, 9.
  9. ^ Quintilianus, IX, 1.
  10. ^ CIL I, 00683.
  11. ^ Smyrna 987, IG II² 4116, ID 1589.
  12. ^ CIL I, 01642, CIL I, 00005,CIL I, 00011, CIL I, 00068, CIL I, 02886.
  13. ^ CIL VI, 00090.
  14. ^ a b c CIL VI, 31761.
  15. ^ SEG 50, 1044.
  16. ^ Fedro, IV, fabula V.
  17. ^ CIL VIII, 26517.
  18. ^ CIL X, 08208.
  19. ^ Tuck, p. 47.
  20. ^ Flavius Josephus, VI, 3.
  21. ^ NSA, 1965-45.
  22. ^ Tacitus, Annales, XV. 71.
  23. ^ CIL VI, 32929.
  24. ^ CIL VI, 01928.
  25. ^ CIL XIV, 04642.
  26. ^ CIL XI, 2910.
  27. ^ Malcor, Trinchese, Faggiani, pp. 422,426,427.
  28. ^ CIL III, 1919, CIL III, 12791, CIL XV, 08090.
  29. ^ Bass, p. 273.
  30. ^ Shukriu, p. 571.
  31. ^ CIL IX, 338.
  32. ^ AE 1939, 00058,AE 1961, 00195,AE 2006, 01586,AE 2006, 01587,CIL III, 14195, 27, IGLTyr 00023, IGLTyr 00022.
  33. ^ Sire, p. 23.
  34. ^ CIL XV, 07462,
  35. ^ ICUR-01, 00081.
  36. ^ a b CIL VI, 30130.
  37. ^ AE 1937, 00034.
  38. ^ IGUR II 371.
  39. ^ Festus, Prefazione.
  40. ^ Brouwer, p. 208.
  41. ^ SJC-2015-31.
  42. ^ Braund, Osgood, p. 73.
  43. ^ CIL X, 00807, CIL X, 00841.
  44. ^ Treccani, Artorius Primus, Marcus.
  45. ^ ImpPomp add-2.

Bibliografia

modifica
Fonti primarie
Fonti moderne
  • Thomas Graham Jackson, Dalmatia, the Quarnero and Istria, II, Oxford, Clarendon press, 1887.
  • Paul Sire, King Arthur's European Realm: New Evidence from Monmouth's Primary Sources, McFarland, 2014, ISBN 978-0-7864-7801-9.
  • Wilhelm Schulze, Zur Geschichte Lateinischer Eigennamen, Berlin, Weidmann, 1966 [1904].
  • Gustav Herbig, Tituli Faleriorum Veterum Linguis Falisca et Etrusca Conscripti, Lipsia, Barth, 1910.
  • Olli Salomies, Die römischen Vornamen, Helsinki, Societas Scientiarum Fennica, 1987, ISBN 978-951-653-147-5.
  • Ciro Santoro, Per la nuova iscrizione messapica di Oria, in La Zagaglia, n. 27, settembre 1965, pp. 271–293. "La Nuova Epigrafe Messapica", in Ricerche e Studi, vol. 12, pp. 45-60 (1979).
  • Alessandro Faggiani, Gens Artoria, 2016, ISBN 978-0-244-42188-5.
  • Steven L. Tuck, Latin Inscriptions in the Kelsey Museum: The Dennison and De Criscio Collections, University of Michigan Press, 2005, ISBN 978-0-472-11516-7.
  • Monika Verzdr Bass, A proposito dell'allevamento dell'alto Adriatico (PDF), in Antichità Altoadriatiche XXIX, I, 1987.
  • di G. A. Mansuelli, ARTORIUS PRIMUS, Marcus, in Enciclopedia dell'Arte Antica, Treccani, 1958.
  • Hendrik H. J. Brouwer, Bona Dea, BRILL, 1989, ISBN 90-04-08606-4.
  • Susanna Braund e Josiah Osgood, A Companion to Persius and Juvenal, 2012.
  • Edi Shukriu, Two labyrinths and Dardanian, Greek and Roman relations, 5° colloque international sur l’Illyrie méridionale et l’Epire dans l’antiquité, Grenoble, 8-11 octobre 2008, II, Paris, CRHIPA – De Boccard, 2010.
  • Linda Malcor, Antonio Trinchese e Alessandro Faggiani, Missing Pieces: A New Reading of the Main Lucius Artorius Castus Inscription, in Journal of Indo-European Studies, vol. 47, 3 e 4, Autunno/Inverno 2019, pp. 415-437.
  • Licia Vlad Borelli, Un Impegno per Pompei, Mailand (1983).
  • AA. VV., Le Epigrafi romane di Canosa, Edipuglia, Bari (1990).
  • Richard Alston, Soldier and Society in Roman Egypt, Routledge, London (1995).
  • Mike Ashley, A Brief History of King Arthur 2013.
  • Eugen Bormann, Inscriptiones Aemiliae et Etruriae, 1966.
  • Jasper Burns, Great Women of Imperial Rome:Mothers and Wives of the Caesars, Routledge, London (2007).
  • Brian Campbell, The Roman Army, 31 BC - AD 337:A Sourcebook, Routledge, London (1994).
  • Antonio Cocchi, The Life of Asclepiades, 2001.
  • Alison Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, MPG Book Group, Cambridge (2012).
  • Edward Dąbrowa, Legio X Fretensis, Frank Steiner Verlag, Stuttgart (1993).
  • James L. Franklin, Pompeis Difficile Est,The University of Michigan Press, Michigan (1999).
  • Alessandro Galimberti, Erodiano e Commodo, Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen (2014).
  • Christopher H. Hallett, The Roman Nude, Oxford University Press, Oxford (2005).
  • L. J. F. Keppie, Legions and Veterans, Frank Steiner Verlag, Stuttgart (2000).
  • Ivy Livingston, A Linguistic Commentary on Livius Andronicus, Routledge, New York (2004).
  • Valerius Maximus Henry J. Walker, Memorable Deeds and Saying, Hackett Pub., Indianapolis (2004).
  • Frank McLynn, Marcus Aurelius, Capo Press, Cambridge (2009).
  • Walter O. Moeller, Wool Trade of Ancient Pompeii, Brill, Leiden (1976).
  • Carolus Patin, Commentarii in antiqua monumenta Aureliae Triphaenae.
  • Giovanni Poleni, Utriusque thesauri antiquitatum romanorum graecarumque.
  • J.E.H. Spaul, Ala I Pannonorium, Dr. Rudolf Habelt, Bonn (1995).
  • Silvia Strassi, L’archivio di Claudius Tiberianus da Karanis, de Gruyter, Berlino (2008).
  • Joseph Thomas, The Universal Dictionary of Biography and Mythology, New York (2013).
  • Elisabetta Todisco, I veterani in Italia in età imperiale, Edipuglia, Bari (1999).
  • Wardle D.,Suetonius., Life of Augustus, Oxford,University Press, Oxford (2014).
  • A.S. Esmonde-Cleary, The Ending of Roman Britain, B.T. Batsford Ltd, London (1989).
  • M.I. Finley, Studies in Ancient Society, Routledge, London (1974).
  • Thomas Mortimer, A new history of England, London (1764).
  • Anthony R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford University Press, Oxford (2005).
  • Guido Migliorati, Iscrizioni per la ricostruzione storica dell'impero romano, EDUCatt, Milano (2011).
  • Joan P. Alcock, A Brief History of Roman Britain, Robinson, London (2011).
  Portale Antica Roma: accedi alle voci di Wikipedia che trattano di Antica Roma