Cognomina ex virtute

lista di un progetto Wikimedia

Nell'antica Roma, i cognomina ex virtute erano degli appellativi onorifici conferiti ad un comandante (durante l'età repubblicana) o ad un imperatore romano a seguito di una vittoria militare. La tradizione continuò fino a Giustiniano I (imperatore romano dal 527 al 565). Si trattava per lo più di aggettivi sostantivati, derivati dal nome di una popolazione o di una regione vinta o sottomessa, che nell'onomastica latina andavano a porsi in funzione di cognomen. Se la vittoria conseguita era decisiva, era possibile aggiungere il termine "Maximus". Tali cognomina, durante l'impero, potevano tuttavia essere tratti anche da aggettivi che caratterizzavano il buongoverno di un principe, come ad esempio Pius, Felix, ecc.

L'imperatore romano, Marco Aurelio, celebrò nel dicembre del 176 il trionfo e ricevette i cognomina ex virtute di Germanicus e Sarmaticus (vedi guerre marcomanniche).

Età repubblicana modifica

Console repubblicano titolo onorifico anno/i monetazione repubblicana Guerre/battaglie
Aulo Postumio Albo Regillense Regillensis 499 o 496 a.C. battaglia del Lago Regillo
Publio Cornelio Scipione Africanus 201 a.C. Seconda guerra punica/Zama
Lucio Cornelio Scipione Asiaticus 190 a.C. contro Antioco/Magnesia
Lucio Emilio Paolo Macedonicus 168 a.C. terza guerra macedonica/Pidna
Quinto Cecilio Metello[1] Macedonicus 146 a.C.[1] Quarta guerra macedonica
Publio Cornelio Scipione Emiliano[1] Africanus minor 146 a.C.[1] Terza guerra punica
Decimo Giunio Bruto[2] Callaicus[3] 136 a.C.[2] Galleci
Quinto Fabio Massimo Allobrogicus 121 a.C. Allobrogi/guerra 125-121 a.C.
Quinto Cecilio Metello Balearicus 121 a.C. isole Baleari
Lucio Cecilio Metello Dalmaticus[4] 118 a.C. guerra 118 a.C.[5][6]
Quinto Cecilio Metello Numidicus 106 a.C. Guerre contro Giugurta
Gneo Pompeo Magnus 80 a.C. guerra contro i mariani in Sicilia e Africa
Publio Servilio Vatia Isauricus 75 a.C.[7] Isauri[7]
Quinto Cecilio Metello Creticus 66/65 a.C. guerra piratica
Gneo Pompeo[8][9] Magnus[8][9] 61 a.C.[10] Terza guerra mitridatica[8][9]
Gaio Asinio Pollione Delmaticus[11] 39 a.C. guerra dalmatica[12]

Età imperiale modifica

Tema principale di questi cognomina era certamente quello della Vittoria. I principes si sforzavano di convincere i loro sudditi che la sola loro presenza sul fronte della battaglia, fosse sufficiente a garantire il successo finale dell'azione militare. Essi si facevano così acclamare dalle truppe schierate, Imperator, nell'antico significato repubblicano di generale dell'armata vittoriosa. A partire poi dal 19 a.C., gli onori del trionfo, che in epoca repubblicana spettavano al generale che aveva sconfitto le armate nemiche, furono attribuiti allo stesso Imperatore, anche senza che lo stesso fosse stato presente allo scontro direttamente. Si credeva che la potenza divina del Princeps (il suo numen), fosse più che sufficiente ad ispirare il generale sul campo di battaglia e portarlo alla vittoria.[13]

Il primo che ricevette un cognomen la cui tematica era la vittoria su popolazioni straniere, apparteneva alla dinastia giulio-claudia, ed era il figlio del conquistatore della Germania Magna, Druso maggiore. Si trattava di quel Germanicus che Tiberio aveva designato a succedergli, ma che morì prematuramente nel 19. Il primo Imperatore, però, che diede a sé stesso un soprannome evocante una vittoria trionfale del genere, fu invece Caligola, in ricordo delle imprese paterne. Anch'egli assunse l'appellativo di Germanicus.[14]

Adiabenicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Adiabene.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Settimio Severo[15][16][17] Adiabenicus[15][16][17] 195[15]  [18] guerra 195-198
Caracalla[19] Adiabenicus Maximus[19] 211
Filippo l'Arabo ? Adiabenicus ? 244
Aureliano[20] Adiabenicus[20] 271-272?
Diocleziano e Massimiano[21] Adiabenicus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Galerio e Costanzo Cloro[21] Adiabenicus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Costantino I[22] Adiabenicus maximus[22] prima del 315
Costanzo II[23] Adiabenicus Maximus[23] 343

Africanus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Limes africano.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Gordiano I e Gordiano II[24] Africanus[24] nel 238[24]  [25] rivolta contro Massimino Trace[26]
Giustiniano I[27] Africanus[27] dopo il 534

Alamannicus maximus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Alemanni.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Caracalla[28] Alamannicus[28] 213 guerra 213
Costantino II[29][30] Alamannicus maximus[29][30] 328  [31] guerra 324-328
Costanzo II[32] Germanicus Alamannicus maximus[32] 354 campagna di Costanzo contro gli Alamanni
Giuliano[33][34][35] Alamannicus maximus[33][34][35] 357[33] Argentoratae 357
Valentiniano I, Valente e Graziano[36] Alamannicus maximus[36] 366
Giustiniano I[27] Alamannicus maximus[27] 527

Alanicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Alani.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Giustiniano I[27] Alanicus[27] 527 guerra 526-532

Arabicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Limes arabicus.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Settimio Severo[15][16][17] Arabicus[15][16][17] 195[37]  [18] guerra 195-198
Caracalla[28] Arabicus Maximus[28] 211
Aureliano[38][39] Arabicus[38][39] 272
Costantino I[40] Arabicus[40] tra 316 e 319

Armeniacus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Regno d'Armenia.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Traiano[41] Armenia redacta
in potestatem
[41]
114[41]  [41] guerra 114-117
Lucio Vero[42] Armeniacus[42] 163[43]  [44] guerra 162-166
Marco Aurelio[42][45] Armeniacus[42][45] 164[46]  [47]
 [48]
guerra 162-166
Aureliano[20] Armeniacus[20] 272?
Diocleziano e Massimiano[21] Armeniacus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Galerio e Costanzo Cloro[21] Armeniacus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Costantino I[40] Armeniacus maximus[40] tra 315 e 319

Britannicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Britanni.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Claudio[19][49] Britannicus[19][49] 44  [50] guerra 43-53
Antonino Pio[51] Britannicus (?)[51] 142  [51] guerra 139-143
Commodo[52][53][54] Britannicus[52][53][54] fine del 184  [55]
 [56]
 [57]
Settimio Severo[16][58] Britannicus Maximus[16][58] 209 o 210[59]  [60]
 [61]
guerra 208/9-211
Caracalla[19][62] Britannicus Maximus[19][62] 209 o 210  [63] guerra 208/9-211
Aureliano[64] Britannicus maximus[64] 270-275
Carino[65] Britannicus Maximus[65] 284
Numeriano[65] Britannicus Maximus[65] 284
Diocleziano e Massimiano[21][66] Britannicus Maximus[21][66] 297 campagna di Costanzo contro l'usurpatore Alletto
Galerio e Costanzo Cloro[21][66][67] Britannicus Maximus[21][66][67] 297 (I)[21][66] e 304/306 (II)[67] (I): campagna di Costanzo contro l'usurpatore Alletto; (II): campagna sconosciuta di Costanzo in Britannia
Costantino I[22][40] Britannicus maximus[22][40] prima del 315
Licinio[68] Britannicus maximus[68] prima del 315
Magno Massimo[69] Britannicus maximus[69] 383-388

Carpicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Carpi (popolo).
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Filippo l'Arabo[19][70] Carpicus[19][70] 245 circa  [71] Guerra 245
Aureliano[39][72][73] Carpicus Maximus[39][72][73] 273[72] Guerra 273
Diocleziano e Massimiano[21][66] Carpicus Maximus[21][66] nel 297 (I)[21] e quattro iterazioni assunte nel periodo 301-304 (V)[66] (I): Guerra 297; (II, III, IV, V): campagne sconosciute di Galerio contro i Carpi
Costanzo Cloro[21][66] Carpicus Maximus[21][66] nel 297 (I)[21] e quattro iterazioni assunte nel periodo 301-304 (V)[66] (I): Guerra 297; (II, III, IV, V): campagne sconosciute di Galerio contro i Carpi
Galerio[21][66][67][74] Carpicus Maximus[21][66][67][74] nel 297 (I),[21] quattro iterazioni assunte nel periodo 301-304 (V),[66] nel 306-311 (VI)[67][74] (I): Guerra 297; (II, III, IV, V, VI): campagne sconosciute di Galerio contro i Carpi

Dacicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Daci.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Traiano[75][76] Dacicus[75][76] 102[75]  [77]
 [78]
 [79]
Guerra 101-106
Antonino Pio?[19][80] Dacicus?[19][80] 156/157[80][81]
Massimino Trace[19][82][83] Dacicus Maximus[19][82][83] 236/7[84] guerra 236/7
Decio[19] Dacicus Maximus[19][85] e
Restitutor Daciarum[86]
250[85]  
 [87]
Guerra 250
Gallieno[88][89] Dacicus Maximus[88][89] fine 256-inizi257[88] Guerra 256
Aureliano[89] Dacicus Maximus[89][90] 272 Guerra 272
Costantino I[91] Dacicus Maximus[91] 336[92] guerra 336

Francicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Franchi.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Probo[93] Francicus[93] 277/278 guerra 277/8
Giuliano[35] Francicus[35] 358[33][34]
Valentiniano I, Valente e Graziano[36] Francicus maximus[36] 367
Giustiniano I[27] Francicus[27] 527

Germanicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Germani e Germania Magna.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Gaio Giulio Cesare Claudiano Germanico
(erede designato di Tiberio)
Germanicus 14-16  [94]
 [94]
guerra 14-16
Caligola[19] Germanicus (in ricordo
del padre, Germanico)[19]
 
Claudio[19][95] Germanicus (in ricordo
del fratello, Germanico)[19][95]
dal 4?  [50]
Nerone[96] Germanicus[96] 50
(all'adozione)[96]
 [97]
Vitellio[98] Germanicus[98] 69  [99] Rivolta batava 69-70
Domiziano[100] Germanicus[100] tardo 83  [101] guerra 83-85
Nerva[102] Germanicus[102] ottobre 97[102] guerra 89-97
Traiano[76][103] Germanicus[76][103] ottobre 97[102]  [104] guerra 89-97
Antonino Pio[19][80] Germanicus[19][80] 140/144[81][105] o nel 150 (?)
Marco Aurelio[45][106][107][108] Germanicus[45][106][107][108] e
la Germania subacta[109]
(Germania sottomessa)
15 ottobre 172  [109]
 [110]
 [111]
guerra 166/7-180
Marco Aurelio[112] Germanicus maximus[112] fine 178/metà 179[112] guerra 166/7-180
Commodo[52][113][114] Germanicus[52][113][114] 15 ottobre 172[113]  [115] guerra 166/7-180
Commodo[54][116] Germanicus Maximus[54][116][117] metà 182 guerra 180-188
Caracalla[62][118][119][120] Germanicus Maximus[62][118][119][120]
(due volte)
tra 200 e 208;[118][119][120][121]
e il 6 ottobre 213[122][123]
 [124]
 [125]
 [126]
 [127]
guerra 213
Massimino Trace[19][82][83] Germanicus Maximus[19][82][83] 235[128]  [129]
 [130]
guerra 235
Filippo l'Arabo[19][70] Germanicus Maximus[19][70] 245 circa guerra 245
Decio[131] Germanicus Maximus[131] 250 guerra 250
Valeriano[89][132] Germanicus Maximus[89][132] 254  [133] guerra 254
Gallieno[134] Germanicus e
Restitutor Galliarum[134]
254 guerra 254
Gallieno[135] Germanicus Maximus[135] 255[136]
due volte nel 257
e nel 258
 [137] guerra 255-258
Postumo[138] Germanicus maximus[138] 261[138]  [139] guerra 261
Claudio il Gotico[140] Germanicus Maximus[140] inizi del 269  [141] guerra 268
Aureliano[64][142] Germanicus Maximus[64][142] 270/271 guerra 270-271
Probo[143] Germanicus Maximus[143] 278  [144]
 [145]
guerra 278
Caro[146] Germanicus Maximus[146] 283 guerra 283
Numeriano[65] Germanicus Maximus[65] 283 guerra 283
Carino[65][147] Germanicus Maximus[65][147] 283 guerra 283
Diocleziano[21] Germanicus Maximus[21] nel 285 (I),[148] nel 286 (II),[149]
nel 287 (III),[150]
nel 288 (IV),[151]
nel 293 (V)[152]
e nel 298/299 (VI)[21][153]
(I): campagna di Diocleziano contro Quadi e Marcomanni; (II): campagna di Massimiano contro Alamanni, Burgundi, Caiboni ed Eruli; (III): spedizione transrenana di Massimiano; (IV): campagna di Diocleziano in Rezia; (V): campagna di Costanzo in Batavia; (VI) vittoria di Costanzo presso Lingones
Massimiano[21] Germanicus Maximus[21] nel 286 (I),[149]
nel 287 (II),[150]
nel 288 (III),[151]
nel 293 (IV)[152]
e nel 298/299 (V)[21][153]
(I): campagna di Massimiano contro Alamanni, Burgundi, Caiboni ed Eruli; (II): spedizione transrenana di Massimiano; (III): campagna di Diocleziano in Rezia; (IV): campagna di Costanzo in Batavia; (V) vittoria di Costanzo presso Lingones
Galerio e Costanzo Cloro[21][67] Germanicus Maximus[21][67] nel 293 (I),[152]
nel 298/299 (II)[21][153], tre iterazioni assunte nel periodo 301/306 (V)[67]
(I): campagna di Costanzo in Batavia; (II): vittoria di Costanzo presso Lingones; (III, IV, V): campagne sconosciute di Costanzo contro le genti germaniche
Licinio[68][154] Germanicus Maximus[68][154]
Costantino I[22][40][91][155] Germanicus Maximus[91] nel 307,[92]
nel 308,[92]
nel 313,[92]
nel 328-329[92][156]
guerra 306-336
Costantino II[30] Germanicus Maximus[30] 337-340[30]
Costanzo II[32] Germanicus Maximus[32] 358 vittoria del magister peditum Silvano sui Germani
Giuliano[33][34] Germanicus Maximus[33][34] 356[33][34] campagna contro gli Alamanni e i Franchi in collaborazione con il magister equitum et peditum Marcello
Valentiniano I, Valente e Graziano[36] Germanicus maximus[36] 364-365
Giustiniano I[27] Germanicus maximus[27]

Gothicus Maximus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Goti.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Caracalla[157] Gothicus[157] 215 guerra 215
Claudio il Gotico[89][140] Gothicus Maximus[89][140] 269  [158] guerra 269
Aureliano[20][39][64][142] Gothicus Maximus[20][39][64][142] 271/272[159] guerra 271/272
Marco Claudio Tacito[160] Gothicus Maximus[160] 276  [161] guerra 276
Probo[93][143] Gothicus Maximus[93][143] 277 guerra 277
Diocleziano e Massimiano[162] Gothicus Maximus[162] 293/294[162] campagna gotico-sarmatica di Diocleziano
Galerio e Costanzo Cloro[162] Gothicus Maximus[162] 293/294[162] campagna gotico-sarmatica di Diocleziano
Costantino I[22][29][40][91] Gothicus Maximus[22][29][40][91] nel 328 o 329[92]
e 332[92][156]
guerra 328-329
Costanzo II[32] Gothicus Maximus[32] 338/354
Valentiniano I, Valente e e Graziano[36] Gothicus maximus[36] 369
Giustiniano I[27] Gothicus Maximus[27] 527

Medicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Medi.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Lucio Vero[42][163] Medicus[42][163] 166[164] guerra 162-166
Marco Aurelio[42][45] Medicus[42][45] 166[164] guerra 162-166
Probo ? Medicus Maximus ? 279
Diocleziano e Massimiano[21] Medicus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Galerio e Costanzo Cloro[21] Medicus Maximus[21] 298 guerra 296-298
Costantino I[22][40] Medicus maximus[22][40] prima del 315

Palmyrenicus Maximus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Regno di Palmira.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Odenato[165] Palmyrenicus[165] 263? guerra 260-263
Aureliano[166] Palmyrenus Maximus[166] 272  [167]
 [168]
guerra 272-273

Parthicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Parti.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Traiano[76][169] Parthicus[76][169] 116  [170] guerra 114-117
Lucio Vero[42][171][172] Parthicus Maximus[42][171][172] 165[172]  [173] guerra 162-166
Marco Aurelio[42][45][171] Parthicus Maximus[42][171] 166[42][45]  [174]
 [175]
guerra 162-166
Settimio Severo[15][16][17] Parthicus Maximus[15][16][17] 198[176]  [177] guerra 195-198
Caracalla[62][119][178] Parthicus Maximus[62][119][178] 198 con il padre  [179]
 [180]
Alessandro Severo[181][182] Parthicus maximus[181][182] 232 guerra 232
Filippo l'Arabo[19][183][184] Parthicus Maximus[19][183][184] 244
Decio Traiano[185] Parthicus Maximus[185] 250[185]
Valeriano[186] Parthicus maximus (?)[186] 257/258[186]   guerra 254-260
Gallieno[187] Parthicus maximus[187] 262/263?[188] guerra 260-263
Claudio il Gotico[89][189] Parthicus Maximus[89][189] 270
Aureliano[20][190] Parthicus[20][190] 272/273
Probo[93] Parthicus[93] 279
Caro Parthicus 283-284  [191] guerra 283-284
Diocleziano e Massimiano[192][193] Parthicus Maximus[192][193] 298 guerra 296-298

Persicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Sasanidi.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Alessandro Severo[181] Persicus[181] 232  [194]
 [195]
guerra 232
Filippo l'Arabo[19][183][196] Persicus maximus[19][183][196] 244  [197]
Gallieno[198] Persicus maximus[198] 264-265?[198] guerra 264-265
Aureliano[38][199] Persicus maximus[38][199] 272/273
Probo[89] Persicus maximus[89] 279
Caro,[146][200]
Carino[65] e Numeriano[65]
Persicus maximus[65][146][200] 283 guerra 283-284
Diocleziano e Massimiano[66][201] Persicus Maximus[66][201] nel 290 (I)[201] e nel 298 (II)[66] (I): spedizione contro i Saraceni di Diocleziano; (II): guerra 296-298
Costanzo Cloro[21][66][67] Persicus Maximus[21][66][67] nel 298 (I)[21][66] e nel 304/306 (II)[67] (I): spedizione contro i Saraceni di Diocleziano; (II): guerra 296-298
Galerio[21][66][67][74] Persicus maximus[21][66][67][74] nel 298 (I)[21][66] nel 304/306 (II)[67] e nel 306/311 (III)[74] (I): spedizione contro i Saraceni di Dicoleziano; (II): guerra 296-298; (III): spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
Massimino Daia[202] Persicus maximus[202] 306/311[202] spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
Costantino I[22][202] Persicus maximus[22][202] 306/311[202] spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
Costanzo II[30] Persicus maximus[30] 338

Restitutor orbis o Conservator orbis modifica

Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Valeriano[203] Restitutor orbis[203] 253-260
Aureliano[204] Restitutor orbis[204] 274  [205]
Marco Claudio Tacito[206] Restitutor orbis[206] 276
Diocleziano e
Massimiano[207]
Restitutores orbis[207] o
Conservatores orbis[208]
286 e
293
 [208]
Costantino I e
Licinio (Augusti);
Crispo,
Costantino II e
Valerio Liciniano Licinio (Cesari)[209]
Restitutores orbis[209] 317[209] guerra civile 306-324
Costantino I[210] Restitutor orbis[210] 324 guerra civile 306-324

Sarmaticus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Sarmati e Sarmatia.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Marco Aurelio[45][108] Sarmaticus[45][108] e
Sarmaticus maximus (?)[211]
primavera 175  [110]
 [212]
 [213]
guerra 166/7-180
Commodo[45][52][114] Sarmaticus[45][52][114] primavera 175  [115] guerra 166/7-180
Commodo[54][214] Sarmaticus maximus[54][214] metà 182[215] guerra 180-188
Caracalla[119][121] Sarmaticus maximus[119][121] tra 200 e 208[118][119][121]
Massimino il Trace[82][83] Sarmaticus maximus[82][83] 237[216] guerra 237
Aureliano[20][64] Sarmaticus maximus[20][64] 270?[20] guerra 270
Probo[93] Sarmaticus[93] 282? guerra 282?
Diocleziano e Massimiano[21] Sarmaticus maximus[21] nel 289 (I),[217]
nel 292 (II),[218] nel 294 (III)[219]
e nel 299 (IV)[21][220]
 [221]
 [222]
(I, II, III, IV): guerra 289-300
Costanzo Cloro[21][67] Sarmaticus maximus[21][67] nel 294 (I),[223]
nel 299 (II)[21][220] e nel 301-306 (III)[67]
 

[224]

(I, II): guerra 289-300; (III): campagna sconosciuta di Galerio contro i Sarmati
Galerio[21][67][74] Sarmaticus maximus[21][67][74] nel 294 (I),[223]
nel 299 (II),[21][220] nel 301/306 (III)[67] e nel 306/311 (IV)[74]
 

[225]

(I, II): guerra 289-300; (III, IV): campagne sconosciute di Galerio contro i Sarmati
Licinio[154][226] Sarmaticus maximus[154][226] 310 (?)[227]
Costantino I[22][40][91][155] Sarmaticus maximus[22][40][91][155] tra 317 e 319[40]
nel 323[92][228]
e nel 334[92][156][229]
 

[230]
  [231]

guerra 322-334
Costante I[30] Sarmaticus maximus[30] 338
Costanzo II[30][232] Sarmaticus maximus[30][232] nel 338 (I) e nel 358 (II) (I): campagna di Costanzo contro i Sarmati;[30] (II): campagna di Costanzo contro i Sarmati[33][232]
Giuliano[35][233] Sarmaticus maximus[35][233] 358[33][34] campagna di Costanzo contro i Sarmati[33][232]
Graziano[234]
Sarmaticus maximus[234]
378

Vandalicus modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Vandali.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Giustiniano I[27] Vandalicus[27] 534

Victor ac Triumphator modifica

  Lo stesso argomento in dettaglio: Trionfo.
Imperatore romano titolo onorifico anno/i monetazione imperiale Guerra
Tiberio (?)[235] Victor ac Triumphator (?)[235] 14-37
Caro[146] Victor ac Triumphator[146] 283 guerra 283
Costantino I[236] Victor ac Triumphator[236] 315 battaglia di Ponte Milvio
Costantino II[237] Victor ac Triumphator[237] ante 337[237]
Costante I[238] Victor ac Triumphator[238] 340
Costanzo II[23][237] Victor maximus
Triumfator aeternus
[23][237]
ante 337
Flavio Claudio Giuliano[239] Victor ac Triumphator[239] 362[239]
Valentiniano I[240] Victor ac Triumphator[240] 375 (?)[240]
Valente[240][241][242] Victor ac Triumphator[240][241][242] 375 (?)[240][242]
Graziano[242] Victor ac Triumphator[242] 375-378[242]
Magno Massimo[243] Victor ac Triumphator[243] 383-388
Valentiniano II e Teodosio I[244] Victores ac Triumphatores[244] 378-392
Teodosio I e Onorio[245] Victores ac Triumphatores[245] 393-395[245]

Note modifica

  1. ^ a b c d Tito Livio, Periochae, 52.7.
  2. ^ a b Tito Livio, Periochae, 56.1.
  3. ^ Appiano, De rebus Hispaniensibus, 71-73 e 99.
  4. ^ Fasti triumphales, 624 anni ab Urbe condita: AE 1930, 60.
  5. ^ AppianoGuerra illirica, 11; Livio, Periochae, 62.3; Eutropio, IV, 23.2.
  6. ^ Wilkes 1969, p. 34.
  7. ^ a b Floro, Compendio di Tito Livio, I, 41, 5.
  8. ^ a b c Livio, Periochae ab Urbe condita libri, 103.12.
  9. ^ a b c Cassio Dione Cocceiano, Storia romana, XXXVII, 21.3.
  10. ^ Appiano di Alessandria, Guerre mitridatiche, 116-117; Testo originale latino dei fasti triumphales: AE 1930, 60; Cassio Dione Cocceiano, Storia romana, XXXVII, 21.1.
  11. ^ Orazio, Carmina, II, 1.16.
  12. ^ Floro, II, 25.
  13. ^ Y.Le Bohec, L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo, Roma 2008, p.266.
  14. ^ Y.Le Bohec, L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo, Roma 2008, p.267.
  15. ^ a b c d e f g AE 1893, 84; CIL VIII, 24004; AE 1901, 46; AE 1906, 21; AE 1922, 5; AE 1956, 190; CIL VIII, 1333 (p 938); AE 1973, 226; AE 1980, 798; AE 1981, 747; AE 1981, 748; AE 1981, 749.
  16. ^ a b c d e f g h AE 1963, 144 d.
  17. ^ a b c d e f Historia AugustaSeverus, 9.10 e 16.5.
  18. ^ a b RICSeptimius Severus, IV, 690.
  19. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Y.Le Bohec, L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo, p.268.
  20. ^ a b c d e f g h i j k Historia AugustaAureliano, 30.5.
  21. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax AE 1890, 66.
  22. ^ a b c d e f g h i j k l m CIL VIII, 23116.
  23. ^ a b c d CIL III, 3705; CIL III, 7000.
  24. ^ a b c CIL XIII, 592; RRAM-2, 326; AE 1961, 127; AE 1978, 826.
  25. ^ RICGordianus, IV 12; Pink III, pg. 23; Banti 8; BMCRE 15; Cohen 14.
  26. ^ Erodiano, VII, 5.8.
  27. ^ a b c d e f g h i j k l m n CIL III, 13673.
  28. ^ a b c d Historia AugustaAntoninus Caracallus, 10.6.
  29. ^ a b c d CIL III, 7000.
  30. ^ a b c d e f g h i j k l CIL III, 12483.
  31. ^ RICCostantinus II, VII 50.
  32. ^ a b c d e f CIL III, 3705.
  33. ^ a b c d e f g h i j CIL VI, 1164.
  34. ^ a b c d e f g AE 1973, 544.
  35. ^ a b c d e f IIulian 60 e 61; AE 1969/70, 631; AE 1907, 191; AE 1992, 1510.
  36. ^ a b c d e f g h CIL VI, 31250.
  37. ^ CIL XI, 8
  38. ^ a b c d AE 1936, 129.
  39. ^ a b c d e f CIL II, 4506 (p 981).
  40. ^ a b c d e f g h i j k l m n Iscrizione databile al 319 sulla quale troviamo diversi titoli vittoriosi:

    «Imperatori Caesari Flavio Constantino Maximo Pio Felici Invicto Augusto pontifici maximo, Germanico maximo III, Sarmatico maximo Britannico maximo, Arabico maximo, Medico maximo, Armenico maximo, Gothico maximo, tribunicia potestate XIIII, imperatori XIII, consuli IIII patri patriae, proconsuli, Flavius Terentianus vir perfectissimus praeses provinciae Mauretaniae Sitifensis numini maiestatique eius semper dicatissimus

  41. ^ a b c d RICTraianus, II 642; Banti 29.
  42. ^ a b c d e f g h i j k l m AE 1998, 1622; AE 1998, 1625, AE 1998, 1626; AE 1966, 517.
  43. ^ RICAntoninus Pius to Commodus, III, pp. 197-198.
  44. ^ RICLucius Verus, III, 501.
  45. ^ a b c d e f g h i j k l AE 1897, 124.
  46. ^ RICAntoninus Pius to Commodus, III, pp. 198; AMN-43/44-203; AE 1999, 1103.
  47. ^ RICMarcus Aurelius, III, 142.
  48. ^ RICMarcus Aurelius, III, 92; MIR 18, 88-4/30; RSC 469.
  49. ^ a b Corinth-VIII-3, 77; AE 1988, 728; IRBaelo 5; IRPCadiz 69b; AE 1992, 1069; CIL XIII, 3076b.
  50. ^ a b RICClaudius, I, 122; RPC 3625; Sydenham, Caesarea 55.
  51. ^ a b c RICAntoninus Pius, III, 742 e 934; BMCRE 1971; Cohen 117.
  52. ^ a b c d e f AE 1902, 220.
  53. ^ a b Historia AugustaCommodus, 8.4.
  54. ^ a b c d e f Dione, Storia romana, LXXII, 15.5.
  55. ^ RICCommodus, III, 452.
  56. ^ RICCommodus, III, 167.
  57. ^ RICCommodus, III, 205.
  58. ^ a b Historia AugustaSeverus, 18.2.
  59. ^ AE 1903, 108.
  60. ^ RICSeptimius Severus, IVa, 336.
  61. ^ RICSeptimius Severus, IVa, 335; RSC 731.
  62. ^ a b c d e f AE 1925, 124; AE 1974, 343; AE 1977, 248; AE 1987, 1078.
  63. ^ RICCarcalla, IVa, 118b.
  64. ^ a b c d e f g h CIL III, 13715.
  65. ^ a b c d e f g h i j k AE 1993, 1769a-b; CIL XIV, 126 (p 481): britannici, Germanici e Persici.
  66. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w CIL XVI, 157.
  67. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u AE 1961, 240.
  68. ^ a b c d CIL VIII, 10198.
  69. ^ a b CIL XI, 6327.
  70. ^ a b c d Southern, pp. 71-72.
  71. ^ RICPhilippus, IV, 66; RSC 238.
  72. ^ a b c Historia AugustaAurelianus, 30.4.
  73. ^ a b CIL XIII, 8973, CIL XII, 5571a, CIL XII, 5561, CIL XII, 5549, CIL XII, 5548, CIL III, 7586; AE 1980, 640 e AE 1979, 409.
  74. ^ a b c d e f g h i Eusebio di Cesarea, Historia Ecclesiastica VIII, 17.3
  75. ^ a b c Dione, Storia romana, LXVIII, 10.2.
  76. ^ a b c d e f AE 1927, 161; AE 1928, 155; AE 1968, 510; AE 1990, 868; AE 1993, 1240; AE 1934, 177; CIL XVI, 62 (p 215); CIL XIII, 6822; CIL XVI, 64; AE 1912, 179; AE 2006, 1863; AE 1999, 1188; AE 1984, 830.
  77. ^ RICTraianus, II, 528.
  78. ^ RICTraianus, II, 543; BMC 839. Cohen 508. Hill 216.
  79. ^ RICTraianus, II, 343; RSC 278.
  80. ^ a b c d e CIL VIII, 20424.
  81. ^ a b M.Grant, The Antonines: the Roman empire in transition, Londra e N.Y. 1994, p.20.
  82. ^ a b c d e f AE 1902, 16.
  83. ^ a b c d e f AE 1905, 179; AE 1958, 194; AE 1964, 220a; AE 1966, 217; AE 1966, 218.
  84. ^ CIL XI, 1176; CIL VIII, 10073; CIL VIII, 22030; AE 2002, 1663; IScM-5, 250b; RIB 1553; CIL 17-2, 170; CIL 13, 06547 (4, p 100); MiliariHispanico 461; CIL II, 6345; CIL II, 4834; AE 1958, 194; CIL II, 4649; AE 1980, 831; AE 1986, 586; CIL VI, 40776.
  85. ^ a b CIL II, 6345; CIL 2, 4949 (p 998); CIL 2, 4957 (p. 998, 1057).
  86. ^ CIL III, 1176.
  87. ^ RICDecius Traianus, IV, 12b; Hunter 7; RSC 16.
  88. ^ a b c CIL II, 2200; AE 1993, 914; CIL VIII, 1430; IRT 927; Mócsy, p. 205.
  89. ^ a b c d e f g h i j k l Y.Le Bohec, L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo, p.269.
  90. ^ CIL XIII, 8973.
  91. ^ a b c d e f g h CIL VI, 40776.
  92. ^ a b c d e f g h i T.D.Barnes, Victories of Constantine, in Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik, 20, pp.149-155.
  93. ^ a b c d e f g h Historia AugustaProbus, 11.9.
  94. ^ a b RICGaius Caligola, I, 57.
  95. ^ a b AE 1973, 157.
  96. ^ a b c C.Scarre, Chronicle of the roman Emperors, pp.50-51.
  97. ^ RICNero, I, 319.
  98. ^ a b Svetonio, Vitellio, 8.
  99. ^ RICVitellius, I, 90; BMC 20. BN 52. Cohen 18.
  100. ^ a b Svetonio, Domiziano, 13.
  101. ^ RICDomitianus, II, 127.
  102. ^ a b c d AE 1905, 56; AE 1915, 109; AE 1917/18, 28; AE 1933, 7; AE 1940, 93; AE 1949, 42; AE 1960, 198.
  103. ^ a b AE 1915, 109.
  104. ^ RICTraianus, II, 17; RSC 292.
  105. ^ RICAntoninus Pius, III, 620.
  106. ^ a b Historia AugustaVita Marci Antonini Philosophi, 12.9.
  107. ^ a b Dione, Storia romana, LXXI, 3.5.
  108. ^ a b c d AE 1961, 318; AE 2006, 1837.
  109. ^ a b RICMarcus Aurelius, III, 1054.
  110. ^ a b RICMarcus Aurelius, III, 357 corr. (no P P); MIR 18, 322-2/35; Calicó 2017; BMCRE 674; Cohen.
  111. ^ RICMarcus Aurelius, III, 1184; MIR 18, 370-6/37; Banti 64.
  112. ^ a b c AE 1971, 292.
  113. ^ a b c Historia AugustaCommodus, 11.14.
  114. ^ a b c d AE 1900, 166; AE 1902, 220; AE 1929, 133; AE 1938, 131; AE 1985, 390; CIL III, 10312; CIL III, 10313.
  115. ^ a b RICMarcus Aurelius, III, 1544; BMCRE 1536 (M.Aurelius); Cohen 710.
  116. ^ a b AE 1987, 893; AE 1992, 1860; CIL II, 6082; CIL III, 865 (p 1380); CIL V, 4318; CIL V, 4867; CIL VI, 31220i; CIL VIII, 76; CIL VIII, 8702; CIL XIV, 451; CIL XIV, 3449; AE 1936, 37; AE 1935, 45; AE 1920, 16; AE 1950, 153d.
  117. ^ AE 1950, 102; AE 2005, 1721.
  118. ^ a b c d Historia AugustaAntoninus Caracallus, 5.6, 6.5 e 10.6.
  119. ^ a b c d e f g h AE 1986, 730.
  120. ^ a b c AE 1914, 289.
  121. ^ a b c d Historia AugustaGeta, 6.6.
  122. ^ AE 1959, 327.
  123. ^ Pat Southern, The Roman Empire: from Severus to Constantine, Londra & New York, 2001, p.209.
  124. ^ RICCaracalla, IV, 530b.
  125. ^ RICCaracalla, IV, 263e; RSC 295a.
  126. ^ RICCaracalla, IV, 311c; RSC 608a.
  127. ^ RICCaracalla, IV 237 var. (tipo di busto); Calicó 2833; BMCRE 64 var. (rottura nella legenda sul rovescio); Cohen 645 var. (tipo di busto).
  128. ^ CIL VIII, 10073; CIL VIII, 22030; AE 1980, 951; AE 2002, 1663; RMD III, 198; sulle monete appare la dicitura "Victoria Germanica" (Southern, p. 212).
  129. ^ RICMaximinus, IV, 5.
  130. ^ RICMaximinus, IV, 40.
  131. ^ a b AE 1942/43, 55.
  132. ^ a b CIL VIII, 2380; CIL VIII, 12294; CIL VIII, 20155; CIL X, 8028; CIL XI, 826 (p 1248); CIL XI, 2914; AE 1889, 37.
  133. ^ RICValerianus, V, 264; MIR 36, 793d; RSC 253.
  134. ^ a b AE 1930, 42; CIL VIII, 766; CIL VIII, 1018; CIL VIII, 2381; CIL VIII, 1430; CIL II, 2200; MiliariHispanico 562.
  135. ^ a b AE 1988, 554; AE 1993, 914; CIL VIII, 12229; CIL VIII, 1018; CIL VIII, 1430; CIL VIII, 2381; CIL VIII, 22464; CIL XI, 3089.
  136. ^ CIL VIII, 1430.
  137. ^ RICGallienus, V, 49.
  138. ^ a b c RIB-3, 3523; CIL XV, 150; CIL II, 4943 (p LXXX, 998); CIL II, 4919 (p 998); CIL XIII, 9023.
  139. ^ RICPostumus, V, 198 (Lugdunum).
  140. ^ a b c d CIL III, 3521; CIL XII, 2228; CIL XII, 5511; EE-9, 318; CIL VIII, 4876 (p 961).
  141. ^ RICClaudius Gothicus, V 247.
  142. ^ a b c d CIL III, 6238, CIL XI, 4178, CIL XIII, 8904 (4, p 146) e CIL VIII, 10017 (p 2081), solo Germanicus; AE 1969/70, 646, CIL III, 12517, CIL V, 4319 e CIL XII, 5553 Gothicus e Germanicus.
  143. ^ a b c d CIL|2-14, 20, CIL XII, 5467, CIL XII, 5472, AE 1995, 1541, AE 1923, 102: Germanicus e Gothicus; CIL VIII, 11931: Germanicus.
  144. ^ RICMarcus Aurelius Probus, V, 219; Pink VI/1 p. 56.
  145. ^ RICMarcus Aurelius Probus, V, 220; Pink VI/1 p. 57.
  146. ^ a b c d e f CIL VIII, 12522 (p 2459): Persicus e Germanicus; Miliari Hispanico 235: Germanicus, Victor ac Triumphator.
  147. ^ a b AE 1967, 585; CIL VIII, 2717 (p 1739).
  148. ^ CIL XIV, 127
  149. ^ a b W. Ensslin, “Maximianus Herculius”, in Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2, 1930, col. 2496
  150. ^ a b W. Ensslin, “Maximianus Herculius”, in Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2, 1930, col. 2497; U. Roberto, Diocleziano, Roma 2014, p. 329.
  151. ^ a b W. Seston 1946, Dioclétien et la Tétrarchie, Parigi 1946, pp. 72-73.
  152. ^ a b c W. Seston 1946, Dioclétien et la Tétrarchie, Parigi 1946, p. 103.
  153. ^ a b c W. Seston 1946, Dioclétien et la Tétrarchie, Parigi 1946, p. 111.
  154. ^ a b c d CIL VIII, 1357 (p 938, 1265, 1449).
  155. ^ a b c CIL VIII, 10064; CIL VIII, 10090; CIL VIII, 10155; CIL VIII, 22119.
  156. ^ a b c CIL II, 481.
  157. ^ a b Historia AugustaAntoninus Geta, 6.6.
  158. ^ RICClaudius Gothicus, V, 252.
  159. ^ CIL XII, 5549.
  160. ^ a b CIL XII, 5563.
  161. ^ RICTacitus, V, 172; BN 1674-5 RSC 157.
  162. ^ a b c d e f AE 1995, 1345; AE 1936, 10. Il titolo, che non avrà mai carattere ufficiale, non comparirà più nei documenti ufficiali posteriori al 301.
  163. ^ a b Historia AugustaVerus, 7.2.
  164. ^ a b AE 1975, 785; AE 2001, 2154; AE 1998, 1626; AE 1997, 1332.
  165. ^ a b Historia AugustaValeriani duo, 4.2.
  166. ^ a b CIL V, 4319.
  167. ^ RICAurelianus, Va, 54; Cohen, 159.
  168. ^ RICAurelianus, V, 150; BN 567-8.
  169. ^ a b Dione, Storia romana, LXVIII, 23.2; 28.2.
  170. ^ RICTraianus II, 325.
  171. ^ a b c d Historia AugustaVita Marci Antonini Philosophi, 9.2; Verus, 7.2.
  172. ^ a b c AE 1999, 1357.
  173. ^ RICLucius Verus, III, 1430.
  174. ^ RICMarcus Aurelius, III, 163.
  175. ^ RICMarcus Aurelius, III, 174; MIR 18, 149-2/37; Calicó 1995.
  176. ^ CIL VIII, 10833; CIL VIII, 17257; CIL XIV, 4569.
  177. ^ RICSeptimius Severus, IVa, 142b.
  178. ^ a b Historia Augusta, Antoninus Caracallus, 6.5 e 10.6; Antoninus Geta, 6.6.
  179. ^ RICCaracalla, IVa, 346.
  180. ^ RICCaracalla, IVa, 299e.
  181. ^ a b c d Historia AugustaAlexander Severus, 56.9.
  182. ^ a b BCTH-1902-517.
  183. ^ a b c d Usato brevemente nel 244 (Lendering, Jona, "Philippus the Arab" Archiviato il 28 aprile 2011 in Internet Archive., livius.org).
  184. ^ a b AE 1984, 758; CIL III, 4634; CIL III, 10619; CIL III, 14354,06; CIL VIII, 10022 (p 2081).
  185. ^ a b c CIL VIII, 10051.
  186. ^ a b c RICLicinius Valerianus, V, 262; MIR 847d; cf. RSC 255.
  187. ^ a b CIL XI, 3089; AE 1979, 218; CIL X, 1278; CIL X, 1279; CIL X, 1280.
  188. ^ CIL X, 4784; IRT 956.
  189. ^ a b CIL VIII, 4876 (p 961).
  190. ^ a b CIL XII, 5456; AE 1980, 640, CIL VI, 1112 (p 4324), CIL VIII, 9040, CIL XII, 5549, CIL XIII, 8973, AE 1949, 35.
  191. ^ RICMarcus Aurelius Carus, V, 112.
  192. ^ a b AE 1973, 526a.
  193. ^ a b CIL VIII, 4325 (p 1772); CIL VIII, 7003; CIL VIII, 10040; IAphrodisias 230.
  194. ^ Köln 2491; Dattari 4404; Milne 3166; Emmett 3138.13.
  195. ^ Köln 2494; Dattari 4405; cf. Milne 3184 ; Emmett 3138.14.
  196. ^ a b CIL VI, 1097 (p 3778, 4323).
  197. ^ RICPhilippus, IV, 69; Hunter 120; RSC 113.
  198. ^ a b c AE 2006, 1762; AE 1895, 17; AE 1909, 68; IRT 927; CIL VIII, 22765.
  199. ^ a b CIL XII, 5561, CIL XII, 5571a.
  200. ^ a b Historia AugustaCarus, 8.1.
  201. ^ a b c CIL III, 5810.
  202. ^ a b c d e f Eusebio di Cesarea, Historia ecclesiastica, IX, 8, 2-4. Giovanni Malalas, Cronografia, XII, p.311, 2-14 e XII, p.312, 10-25.
    IL Alg-1, 3956 (Africa proconsularis, Tenoukla): Dddominis nnostris Flavio Valerio Constantino Germanico Sarmatico Persico et Galerio Maximino Sarmatico Germanico Persico et Galerio Valerio Invicto (?) Pio Felici Augusto XI.
  203. ^ a b AE 1977, 527.
  204. ^ a b AE 1981, 917; AE 1992, 1847; CIL VIII, 10205; CIL VIII, 22361; CIL VIII, 22449; CIL XI, 1214; CIL XII, 5456.
  205. ^ RIC V 368; MIR 47, 342b2; BN 1182-1184.
  206. ^ a b CIL II, 6212.
  207. ^ a b CIL III, 14148,11; CIL III, 13578; CIL III, 22.
  208. ^ a b RIC VI 299; Depeyrot 2/3; Calicó 4524.
  209. ^ a b c AE 2006, 440.
  210. ^ a b AE 1974, 693; CIL XI, 6648.
  211. ^ BCTH-1901-107.
  212. ^ RICMarcus Aurelius, III, 1188.
  213. ^ RICMarcus Aurelius, III, 1188; MIR 18, 372a-19/50; Cohen 170.
  214. ^ a b AE 1929, 133; AE 1983, 730; AE 1993, 665; CIL III, 6052; CIL VI, 36926 (p 4353); CIL VIII, 4211 (p 1769).
  215. ^ AE 1898, 110; AE 1957, 85.
  216. ^ AE 1958, 194; AE 1979, 543; AE 1983, 802; CIL II, 4886; CIL III, 3336; CIL VIII, 10075; AE 1905, 179; CIL VIII, 10025; AE 2003, 1972; CIL VIII, 10083; CIL VIII, 22020; CIL II, 4693; CIL II, 4731; CIL XIII, 6547; Erodiano, VII, 2, 9; VII 8, 4.
  217. ^ U. Roberto, Diocleziano, Roma 2014, p. 329
  218. ^ W. Seston 1946, Dioclétien et la Tétrarchie, Parigi 1946, p. 131.
  219. ^ W. Seston 1946, Dioclétien et la Tétrarchie, Parigi 1946, p. 132; U. Roberto, Diocleziano, Roma 2014, p. 330.
  220. ^ a b c W. Ensslin, “Maximianus Galerius”, in Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2, 1930, col.2523; U. Roberto, Diocleziano, Roma 2014, p. 331
  221. ^ RICDiocletianus, VI 37a; Jelocnik 55 var.; RSC 488g.
  222. ^ RICMaximianus, VI 16b; Jelocnik 37; RSC 548d.
  223. ^ a b SupIt-16-R, 50.
  224. ^ RICConstantius I, VI, 33a; RSC 291b.
  225. ^ RICGalerius, VI, 39; Jelocnik 84b; RSC 208.
  226. ^ a b CIL IX, 6061.
  227. ^ Y.Le Bohec, Armi e guerrieri di Roma antica. Da Diocleziano alla caduta dell'impero, Roma 2008, p.46.
  228. ^ RICConstantinus I, VII, 257 e 257v (Arles) con la SARMATIA DEVICTA.
  229. ^ Y.Le Bohec, Armi e guerrieri di Roma antica. Da Diocleziano alla caduta dell'impero, Roma, 2008, p.53; C.Scarre, Chronicle of the roman emperors, New York, 1999, p.214.
  230. ^ RICConstantinus I, VII 290 (R2).
  231. ^ RICConstantinus I, VII 48.
  232. ^ a b c d Ammiano Marcellino, XVII, 12-13 (descrizione della campagna militare); XVII, 13.25 (acclamazione a Sarmaticus)
  233. ^ a b ADBulgar 76.
  234. ^ a b Ausonio, Grat. actio 8.
  235. ^ a b CIL X, 83.
  236. ^ a b CIL XI, 5265; AE 1903, 264; CIL III, 204 (p 973); CIL VI, 1135 (p 4327); CIL VI, 1142 (p 3071, 4329); CIL VI, 1144 (p 3071, 3778, 4329); CIL VI, 1146 (p 3071, 4329); CIL VIII, 7006 (p 1847); CIL VIII, 7007 (p 1847); CIL VIII, 12064; CIL XI, 5265.
  237. ^ a b c d e CIL VIII, 12064.
  238. ^ a b AE 1988, 1021; BCTH-1904-225; CIL VI, 36954 (p 4355); CIL VI, 40783a; CIL VIII, 12064.
  239. ^ a b c AquaeFlaviae 500; CIL II, 6227; CIL III, 3208; CIL III, 3209; CIL III, 3211; CIL VIII, 25521; CIL IX, 5944; CIL XI, 6639; CIL XII, 5648.
  240. ^ a b c d e f AE 1985, 411; CIL III, 10596; CIL XI, 6659; CIL XIV, 136 (p 613).
  241. ^ a b AE 1895, 82.
  242. ^ a b c d e f CIL V, 8008.
  243. ^ a b AE 1985, 345.
  244. ^ a b CIL XII, 5494.
  245. ^ a b c AE 1975, 137.

Bibliografia modifica

Fonti antiche
Fonti storiografiche moderne
in italiano
in inglese
in tedesco
in spagnolo
  • (ES) Julio Rodriguez Gonzáles, Historia del las legiones romanas, Madrid, 2003, ISBN 978-84-931207-8-8.
Raccolte di monete
Corpora e florilegi epigrafici

Collegamenti esterni modifica